باشگاه کوهنوردی و طبیعت گردی یوتاب

کشور ایران با دارا بودن تنوع آب و هوایی ،تنوع اکوسیستم ها و زیستگاهها از تنوع زیستی قابل توجه و ارزشمندی در جهان برخوردار است. حفاظت از این تنوع زیستی و گونه های ارزشمند آن بسیار ضروری است .در ایران وجود رشته کوههایی چون زاگرس ،البرز و دریای کاسپین در شمال ،خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و فلات ایران ،تنوع آب و هوایی و تنوع زیستی ارزشمندی را موجب گردیده است.
زاگرس ایران رشته کوهی طویل با طول حدود ۱۵۰۰ کیلومتر بوده که در مجموع ۴۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع و یا یک چهارم کشور ایران مساحت دارد و از شمالغرب تا جنوب غرب در حوالی استان فارس و بوشهر امتداد می یابد. زاگرس رشته کوهی مهم و تاثیر گذار در بسیاری از شاخص ها و پارامترهای زیستی و آب و هوایی ایران است. زاگرس تامین کننده منابع آبی پایداری چون کارون ،کرخه ،دز بوده و همچنین  محدوده زاگرس ایران بخش قابل توجهی از جمعیت کشور را در خود جای داده است. و استان هایی چون کردستان ،کرمانشاه،لرستان ،ایلام ،خوزستان ،چهارمحال و بختیاری ،کهگیلویه و بویر احمد ،فارس و بوشهر در محدوده زاگرس ایران قرار گرفته که تنوع آب و هوایی و اقلیمی از مناطق ییلاقی و سردسیر آن تا کوهپایه های گرمسیری منتهی به جلگه خوزستان و ناحیه خلیج-عمانی در استان بوشهر تنوع زیستی کم نظیری را بوجود آورده است.

استان خوزستان با مساحت ۶۴۲۳۶ کیلومتر مربع از جمله استان های محدوده زاگرس ایران است که مناطق شمال و شرق آن در اقلیم زاگرس واقع بوده بطوریکه ۳۵۰۶۱ کیلومترمربع از مساحت این استان(حدود ۵۴ درصد ) در محدوده کوهستان زاگرس و یا کوهپایه های آن واقع گردیده است.و محدوده زاگرس استان خوزستان در حدود ۷/۸ درصد مساحت زاگرس ایران است. و از نظر جمعیت ، زاگرس خوزستان ۱۸۸۹۰۰۰ نفر از جمعیت خوزستان (معادل ۶۸/۴۱ درصد )را در خود جای داده است.
تنوع آب و هوایی و شرایط توپوگرافی محدوده زاگرس خوزستان ،از مناطق  برفگیر و سردسیر آن تا کوهپایه ها و تپه ماهورهای منتهی به جلگه گرم خوزستان موجب تنوع زیستی کم نظیری در سطح ژن ،گونه وا کوسیستم در مناطق شمال و شرق این استان گردیده است.بطوریکه زیستگاههای بکر و ارزشمندی را شامل و تا کنون ۱۳ منطقه آن همانند شیمبار،شالو و منگشت ،چهل پا ،هفت شهیدان ،آسماری ،قلعه شاداب ،دیمه ،کرایی ،بدیل ،هفت تنان ،تالاب میانگران در فهرست مناطق چهارگانه و شکار ممنوع آگهی وبا مساحت حدود ۱۹۵۵۸۹ هکتار  تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند.و این مناطق زیستگاه گونه های جانوری مهمی چون سمندر امپراطور (سمندر کوهستانی لرستان )،پلنگ ایرانی ،خرس قهوه ای ،سنجاب ایرانی ،کل و بز ،قوچ و میش ،کبک و تیهو و سایر گونه ها می باشد.
همچنین زاگرس خوزستان با پوشش جنگلی درختان بلوط،بادام ،کلخنگ و بنه با مساحت ۹۷۷۴۴۹ هکتار بخش قابل توجهی از جنگل های زاگرس ایران را شامل میگردد.و عمده مساحت جنگلی زاگرس خوزستان در محدوده شهرستان های دزفول ،ایذه و اندیکا قرار دارد.
مساحت فراوانی از حوضه های آبریز رودخانه های پر آب کشور نظیر کارون ،کرخه ،دز ،مارون-جراحی و همچنین رودخانه های فصلی چون کهنک ،بالارود ،شور ،بتوند ،مرغاب ،آل خورشید ،ابوالعباس و آب گلال در حوزه زاگرس شمال و شرق خوزستان بوده و زاگرس خوزستان نقش مهمی را در این حوزه های آبریز و تامین آب داشته و وجود این رودخانه ها و آبرفت کوهپایه های زاگرس خوزستان موجب شکل گیری اراضی حاصلخیز کشاورزی در کوهپایه ها و جلگه خوزستان بویژه در شمال خوزستان  و رونق کشاورزی گردیده است .
زاگرس خوزستان در حد فاصل استان های اصفهان ،لرستان ،چهارمحال و بختیاری ،کهگیلویه و بویر احمد ،خوزستان و ایلام مسیر کوچ عشایر لر و بختیاری است. بطوریکه بیشترین مناطق قشلاق عشایر مذکور در محدوده زاگرس خوزستان بویژه کوهپایه های زاگرس قرار دارد. و تنوع آب و هوایی باعث گردیده که مناطق و ارتفاعات سردسیر این محدوده ییلاق برخی از عشایر نیز باشد. بنابراین گستره  زاگرس خوزستان نقش مهمی را در تامین علوفه دام های عشایر زاگرس استان های همجوار دارد.
وجود جنگل های انبوه بلوط،گونه های حیات وحش  ،رودخانه های پرآب ،چشمه سارها و آبشارهای زیبایی همچون آبشار شوی ،آبشار شلا و آبشارهای آرپناه و همچنین دریاچه ها و تالاب های کوهستانی همانند دریاچه تمبی،تالاب های میانگران و بندون و دریاچه های سدها در کنار آثار تاریخی و باستانی جاذبه های گردشگری فراوانی را در محدوده زاگرس خوزستان بوجود آورده است.
علیرغم پتانسیل های طبیعی ، غناو تنوع زیستی زاگرس در خوزستان و همچنین جاذبه های گردشگری آن ،تا کنون مساحت فراوانی از این محدوده شناسایی نگردیده و هنوز زیستگاههای بکر و دست نخورده آن همچون سالن کوه ،کینو ،منگه رضا و .. با پوشش جنگلی انبوه و شرایط زیستگاهی مطلوب و غنای گونه ای تا کنون در زمره مناطق تحت مدیریت سازمان به عنوان مناطق تحت حفاظت قرار نگرفته و نگرانی از آن است که عوامل آسیب زننده همانند شکار و صید بی رویه ،چرای مازاد دام ،قطع درختان جنگلی برای مصارف سوخت و طرح ها ی توسعه ای ناهماهنگ و ناپایدار موجب تخریب زیستگاههای بکر زاگرس  شمال و شرق خوزستان و کاهش و نابودی گونه های جانوری آن گردد.نقش زاگرس خوزستان در جریان های آب و هوایی جنوب غرب کشور ،تاثیرات مطلوب آن در حوزه های آبریز و منابع آب شیرین کشور  بسیار کلیدی و حساس است. و استان خوزستان و تالابها و زیستگاههای آن از محدوده زاگرس بسیار تاثیر پذیر است. بنابراین حفظ شرایط اکولوژی و پارامترهای زیستی زاگرس بسیار ضروری و نیازمند اعمال برنامه مدیریت یکپارچه و حفاظت از زیستگاههای زاگرس خوزستان می باشد.بنابراین حفاظت از این محدوده ارزشمند و حساس نیازمند برنامه ریزی لازم در راستای اعمال مدیریت یکپارچه دارد.زیرا محدود نمودن حفاظت و مدیریت به مناطق تحت حفاظت موجب پدیده جزیره ای شدن مناطق مذکور گردیده که تاثیر پذیری این مناطق و زیستگاهها از سایر عوامل بیرونی اجتناب ناپذیر است .و فقط با اعمال مدیریت یکپارچه و پرداختن به تمام عوامل تاثیرگذار در چرخه طبیعی حوضه مذکور می توان از تخریب این زیستگاهها و تاثیرات نامطلوب بر جلگه خوزستان پیشگیری نمود.مهمترین راهکارهای حفاظتی و مدیریتی زیر پیرامون حفاظت از زیستگاهها و  محدوده زاگرس خوزستان پیشنهاد میگردد:
-مطالعه و شناسایی بیشتر حوزه زاگرس شمال و شرق خوزستان و شناسایی زیستگاههای بکر و ارزشمند
– مطالعه و شناسایی عوامل تخریبی حوزه زاگرس و زیستگاههای آن
– اجرای برنامه های آموزشی در عشایر و ساکنان پیرامون حفاظت از منابع طبیعی زاگرس
– اجرای برنامه های حفاظت از مناطق تحت حفاظت و زیستگاههای حساس و ارزشمند
– تدوین و اجرای برنامه های حفاظت از گونه های در معرض خطر انقراض  و گونه های حمایت شده
– شناسایی و آگهی مناطق و زیستگاههای مهم در فهرست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست
– مطالعه و ارزیابی طرح هی گردشگری در حوزه زاگرس با هدف کاهش اثرات مخرب محیط زیستی
– افزایش امکانات و تجهیزات و نیروی انسانی محیط بان جهت حفاظت بیشتر مناطق تحت حفاظت.
– تامین امکانات و تجهیزات و اجرای برنامه های پیشگیری و مهار آتش سوزی ها
– مطالعه و ارزیابی زیست محیطی پروژه های مهم صنعتی در حوزه زاگرس
– مطالعه و ارزیابی زیست محیطی پروژه های راه سازی در حوزه زاگرس
– مطالعه و امکان سنجی و بررسی اثرات زیست محیطی پروژه های بهره برداری از منابع آبی انتقال بین حوضه ای آب در بالادست و سد سازی در حوزه زاگرس.
* رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول

منبع: دز ان ان